De Zee Vertelt

Tijdens het programma, dat in samenwerking met onderzoeks- en kunstcollectief Beyond Walls en 4 en 5 mei Amsterdam wordt georganiseerd, wordt ingezoomd op onderbelichte verhalen van mensen op zee.

Let op: dit programma is uitverkocht.

Mensen die een belangrijke rol speelden in onze gedeelde maritieme geschiedenis, maar vaak in de schaduw staan van de bestaande vertellingen. De Zee Vertelt belicht de gelaagde geschiedenis tussen Nederland en Indonesië, maar kijkt ook verder. Wie waren de vele Javaanse, Madurese, Molukse, Indische, Chinese en Indiase mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog de wereldzeeën over voeren op de diverse koopvaardijschepen? Wat waren hun namen en verhalen?

Door de ogen van verschillende vertellers, kunstenaars en onderzoekers krijgt dit verleden gezicht. Samen met publiek gaan we op 5 mei, Bevrijdingsdag, met elkaar in gesprek over hoe we alle mensen op zee een plaats geven in ons collectief geheugen.

Het programma bestaat uit twee delen en vindt plaats op twee passende locaties. In de ochtend in Het Scheepvaartmuseum waar aansluitend in het begin van de middag gezamenlijk wordt geluncht in het kader van de Vrijheidsmaaltijd. En in de (na)middag bij Hotel Jakarta, 15 min. lopen van het museum.  

Deel 1 | programma Het Scheepvaartmuseum 11.30 – 14.00 uur

Het volledige programma De Zee Vertelt staat onder leiding journalist Feba Sukmana. Zij spreekt met conservatoren, onderzoekers, kunstenaars en vertellers. In Het Scheepvaartmuseum vertelt onderzoeksconservator en auteur Suze Zijlstra over het grotere historische verhaal van mensen op zee. Wat waren de algemene koloniale verhoudingen in toenmalig Nederlands-Indië, het huidige Indonesië? Wat was de sociaal-maatschappelijke context van waaruit de Javaanse, Madurese, maar ook Molukse en Indische personen op zee vertrokken? We vervolgen het verhaal in een deel van de tentoonstelling Mens op Zee.

Mens op Zee laat in toegankelijke fotografie een verdiepende en veelzijdige maritieme wereld zien en streeft ernaar een vollediger beeld en een vollediger bewustzijn te creëren van de waaier aan groepen en personen die het leven op zee en de maritieme wereld hebben vormgegeven en voortgebracht.

In een interactieve sessie op zaal waar drie portretten van Javaanse opvarenden te zien zijn, gaan we nader in op deze onderbelichte verhalen. Wat weten we van deze opvarenden? Tijdens deze sessie laat sopraan Bernadeta Astari onder begeleiding van Kanako Inoue de verhalen spreken in een storytelling performance en vertelling. In een op maat gemaakte vertolking van een gedicht van de Sumatraanse schrijver Chairil Anwar geeft zij stem aan de gedeelde geschiedenis van Nederland en Indonesië. Na afloop gaat Feba met Bernadeta in gesprek. Dit programmadeel wordt afgesloten met de Vrijheidsmaaltijd.

Deel 2 | programma Hotel Jakarta 14.30 – 15.30 uur

Na de lunch lopen we naar Hotel Jakarta waar het tweede programmadeel dieper ingaat op persoonlijke verhalen van nabestaanden die tijdens de Tweede Wereldoorlog op diverse koopvaardijschepen van de Stoomvaart Maatschappij “Nederland” (SMN) voeren. Hier spreekt Jedan Tutuhatunewa. De zoon van opvarende Daniel Tutuhatunewa die ternauwernood de ramp op het koopvaardijschip de Bintang overleefde. Samen met anderen dobberde hij na een torpedoaanval 17 dagen op een vlot in de zee. Zijn zoon Jedan woont toevalligerwijs aan het water in het Oostelijk Havengebied waar exact de schepen aanmeerden, waaronder ook zijn vader.

Mirza Zakir deelt het verhaal van haar Surinaamse vader Zora Zakir. die als jonge opvarende twee rampen op het schip de Mangkalihat overleefde.

Ook delen Beyond Walls onderzoekers Suzanne Rastovac en Daimy Comijs enkele bevindingen uit hun onderzoek op uitnodiging van Gemeente Amsterdam naar diverse verhalen verbonden aan de geschiedenis van het monument Zeeman op de Uitkijk. Dit monument tegenover Hotel Jakarta gedenkt de zeelieden van de SMN die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Een aanleiding was dat er driehonderd namen van met name (Brits)Indiase en uit toenmalig Nederlands-Indië afkomstige gevallenen zouden ontbreken. Beyond Walls dook de archieven in. Wat hebben zij zoal gevonden?

Biografieën deelnemers

Suze Zijlstra is onderzoeksconservator bij Het Scheepvaartmuseum en auteur van Indische familiegeschiedenis De voormoeders, een boek over de Aziatische en Europees-Aziatische vrouwen in haar eigen familie: van de 18e-eeuwse VOC-vestiging Makassar op het eiland Sulawesi, via de suikerplantages van Oost-Java, tot en met de migratie van haar familie met de Zuiderkruis en de Johan van Oldenbarnevelt naar Nederland. Suze is gespecialiseerd in koloniale en maritieme Nederlandse geschiedenis. Eerder werkte ze als universitair docent maritieme geschiedenis aan de Universiteit Leiden.

Bernadeta Astari studeerde in 2012 cum laude af aan het Utrechts Conservatorium en won prompt de Dutch Classical Talent Award van dat jaar. De in Jakarta geboren sopraan wordt geroemd om haar warme, ijzersterke stem en performance, die zowel opera’s als muziektheater naar glorieuze hoogte kan tillen. Ze voert zowel muziek uit de zestiende eeuw op als ook talrijke hedendaagse composities die voor haar geschreven zijn, en die haar Indonesische roots laten spreken o.a Ritual Bells, Global Gongs van Sinta Wullur en HELL van Boudewijn Tarenskeen.

Kanako Inoue is geboren in Ibaraki, Japan en behaalde haar master in 2008 aan het Utrechts Conservatorium. Na een paar jaar ervaring met de Europese muziekwereld raakte Kanako verknocht aan het uitvoeren van kamermuziek. Haar ontwapenende en warme persoonlijkheid maakt het haar makkelijk om met andere musici samen te werken. Mede daardoor is zij een veelgevraagd pianist. Van kamermuziek, zangrecital, tot pianist bij Codarts Dance Academy Rotterdam en het Nationale Ballet Amsterdam.

Jedan Tutuhatunewa is de zoon van SMN opvarende Daniel Tutuhatunewa die ternauwernood de ramp op het koopvaardijschip de Bintang overleefde. Samen met anderen dobberde hij na een torpedoaanval 17 dagen op een vlot in de zee. Zijn zoon, Jedan woont toevalligerwijs aan het water in het Oostelijk Havengebied waar exact de SMN-schepen aanmeerden, waaronder ook zijn vader.

Feba Sukmana werkt als journalist en redacteur bij Erasmus Magazine. Zij is geboren en getogen in Jakarta, Indonesië, studeerde literatuur aan de Universitas Indonesia en kwam naar Nederland voor haar masteropleiding aan de Universiteit Leiden. Feba is gespecialiseerd in Indische letteren en postkoloniale literatuur. Na haar studie werkte ze bij verschillende mediabedrijven, onder andere als programmamaker bij de Radio Nederland Wereldomroep en ZoominTV. Feba houdt zich bezig met projecten over Indonesië – ze verzorgde de Indonesische ondertiteling van de film De Oost, was betrokken bij het tentoonstellingsproject van Isabelle Boon ‘Heritage in Transition’ en ‘I Love Banda’ en was gastspreker bij onder meer een aantal Beyond Walls programma’s over de doorwerking van het koloniale verleden.

Suzanne Rastovac is curator, onderzoeker en adviseur. Zij ontwikkelt onderzoeksprojecten, advies en publieksprogramma’s op het snijvlak van koloniale geschiedenis, hedendaagse kunst en storytelling. Tijdens haar studie geschiedenis aan de Universiteit Utrecht specialiseerde zij zich in de koloniale geschiedenis van Nederland en Indonesië. In Maleisië studeerde zij postkoloniale geschiedenis aan de Universitas Sains Malaysia. In 2022 rondde ze de Maria Lugones Decolonial Summer School af. Bij het Indisch Herinneringscentrum ontwikkelde zij eerder ontmoetingsprogramma’s en participatieprojecten als Gepeperd Verleden, Blinde Vlekken en Huizen van Aankomst. Vanuit Beyond Walls ontwikkelt zij publieksprogrammering, adviestrajecten, tentoonstellingsprojecten met o.a. het Van Abbemuseum, Het Rijksmuseum en doet onderzoek voor o.a. de gemeente Amsterdam en diverse cultuurhuizen als Felix Meritis. Ze zet zich ook graag in voor onderwerpen die haar na aan het hart liggen, zoals het programma 25 jaar na Srebrenica, van Read My World. Gedreven door de vraag wat koloniaal erfgoed vandaag de dag betekent zet zij zich in om een breed publiek te verbinden aan de erfenissen van deze wereldgeschiedenis.

Daimy Comijs is freelance historisch onderzoeker en communicatiespecialist. Zij heeft zich gespecialiseerd in koloniale geschiedenis tijdens haar bachelor Nederlandse taal en cultuur en master Publieksgeschiedenis aan de UvA. Daimy komt uit een Indo-Afrikaanse familie en stamt af van een tot slaaf gemaakte man genaamd Piet Comijs, die in Ghana werd geronseld om te vechten namens het Nederlandse koloniale leger in toenmalig Nederlands-Indië. Tijdens haar master won zij in samenwerking een pitch voor de gemeente Amsterdam om via informatieborden de bewoners in Amsterdam West bewust te maken van de koloniale geschiedenis achter hun straatnamen. Via dit project raakte Daimy betroken bij Westcast. Voor Beyond Walls heeft zij historisch onderzoek verricht voor verschillende projecten, waaronder het onderzoek over monument Zeeman op de Uitkijk.

Beyond Walls

Beyond Walls is een kunst- en onderzoekscollectief dat zich bezighoudt met de mondiale impact van het koloniale verleden van Nederland. Zij werken met de combinatie van onderzoek, kunst en storytelling als een methode om dit verhaal aan een breed publiek kenbaar te maken. Zij doen onderzoek, maken publieksprogramma’s, tentoonstellingen, documentaires en meer. De kernexpertise van Beyond Walls is de hedendaagse doorwerking van het koloniale verleden van Nederland-Indonesië, maar het collectief maakt juist ook breder de verbinding. Zo werkten zij onder meer mee aan de tentoonstelling Revolusi! in het Rijksmuseum en ontwikkelden ze samen met het Tropenmuseum een programma- en poëziereeks rondom Onze koloniale erfenis. Het collectief werkt ook over de grens van Indonesië tot Australië en de Molukken. Ook werkt Beyond Walls samen met onderwijsinstellingen als de UvA en betrekken studenten actief bij hun projecten en meer.