Banda & Beyond: episode 2

In deze tweede aflevering van Het Scheepvaartmuseum: Banda & Beyond komt cultuurhistoricus Nancy Jouwe aan het woord. Wim Manuhutu en Glenda Pattipeilohy spreken haar over de slavernijgeschiedenis van Banda in breder perspectief. Banda speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van de mondiale slavenhandel. In 1621, eveneens het oprichtingsjaar van de West Indische Compagnie, ontstond op Banda na de slachting onder Jan Pieterszoon Coen door de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) de eerste plantagesamenleving – een op slavernij gebaseerde kolonie. De tot slaafgemaakten kwamen uit alle windstreken: van Ambon, Kei, Aru tot Papua en zelfs India. Banda laat zien hoe actief de VOC een rol speelde in de slavenhandel. Op welke manier draagt het manuscript bij aan een beter begrip over de slavernijgeschiedenis en waarom is dit anno 2021 van belang? 

Uniek in het manuscript is het verhaal van Agastoe, een tot slaafgemaakte jongen die naar Nederland werd vervoerd en weer terug naar Banda werd gebracht om als tolk en bemiddelaar te werk gesteld te worden. Met Agastoe krijgt slavernij op Banda letterlijk een naam en gezicht. Waarom is dit zo belangrijk? 

Biografieën

Nancy Jouwe

Nancy Jouwe Is cultuurhistoricus, onderzoeker, publieke spreker, publicist en docent. Projectleider van Mapping Slavery. Met haar werk focust zij o.a. op intersectionaliteit, de koloniale slavernijgeschiedenis, kunst en erfgoed. Nancy heeft een achtergrond in vrouwenstudies, cultuurgeschiedenis en haar inzet voor Papuakwesties en vrouwenrechten. Onlangs publiceerde zij het boek ‘De Slavernij in Oost en West’ over de rol van de stad Amsterdam in de mondiale slavenhandel alsook het boek ‘Slavernij en de stad Utrecht’. Tijdens de podcast Banda & Beyond brengt Nancy een verdieping op het slavernijverleden van Nederland in mondiaal perspectief, met in het bijzonder de rol van Banda in de wereldwijde slavenhandel.

Podcasthosts

Wim Manuhutu

Wim Manuhutu  studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, met als specialisatie de geschiedenis van Indonesië en in het bijzonder de geschiedenis van de Molukken. Van 1987 tot 2009 was hij lid van de raad van bestuur van het Moluks Historisch Museum / Museum Maluku, waar hij verantwoordelijk was voor tentoonstellingen, publicaties en onderzoek. Sinds 2009 is Wim Manuhutu via zijn bedrijf Manu2u actief als curator, onderzoeker en moderator op het gebied van erfgoed en diversiteit. Sinds 2019 doceert hij geschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Glenda Pattipeilohy

Glenda Pattipeilohy is producent en educator met één missie: collectief bewustzijn creëren over onder-gerepresenteerde kennis en verhalen met als doel meer empathie voor onze medemensen. Haar achtergrond ligt in de Arts & Fashion design en communicatie (BA). Glenda zet kunst en mode in als een manier om kritische gesprekken over duurzaamheid en identiteit op gang te brengen. Zij werkte aan projecten met uiteenlopende ontwerpers, fotografen en stylisten in Nederland, New York en Londen. In 2019 rondde ze de zomerschool Art as Politics aan BAK af. In 2015 studeerde ze af met een multimediale tentoonstelling: The Forgettables. Met dit multidisciplinaire project wil zij mensen bewust maken van onrechtvaardigheid vandaag de dag in de Pacific en West-Papua. Glenda is actief in projecten op het gebied van onderwijs, talentontwikkeling en empowerment voor kinderen en jongvolwassenen. Momenteel is ze educator bij de Fawaka Ondernemersschool. Glenda probeert elk jaar terug te gaan naar de Molukken om haar duurzame empowermentproject voort te zetten dat ze met haar vrienden van Moluccas Coastal Care in Maluku heeft opgezet. #maribaikooo (Let's join) is haar motto. Glenda is als momentproducer en educator verbonden aan het collectief Beyond Walls. 

Speciaal voor deze aflevering schreef poëet Rudi Fofid een op maat gemaakt gedicht, geïnspireerd op het verhaal van Agastoe. Luister een leer meer over deze bewogen geschiedenis.

2.    EPISODE NEIRABATI 

Lonthor di ujung kalawai
biji mata tembus tirai
tikam di deru pulau ai 
biarkan harum run berderai

Lontor, aan het einde van de (vis)speer
De oogappel raakt het doek
Met kracht gestoken in Pulau Ai
Zodat de geur van Run zich verspreidt

nairabati peluk sebilah belati
mungkin ada sisa sakit hati
amarah kota marah yang perih
kompeni mati, laut banda saksi

Nairabati slaat de armen om een stuk touw
Misschien is er een rest van een gevoel van onlust
Boosheid, een boze stad die schrijnt en
de Compagnie doodt, de Banda zee is getuige

maka oranje nassau putuskan tali
laut biru sudah kirim bunga api
kota marah lebih merah fuli
lari itu hidup, diam itu mati

De mensen van Oranje Nassau hebben het touw doorgesneden
De blauwe zee heeft haar vuurwerk reeds gestuurd
De boze stad is roder geworden van de foelie
Vluchten is leven, blijven is sterven

he he Agustus, apa yang pane cari
mari, ikut saja, daripada mati
mungkin kelak akan ada arti
sebab bedinde, tidak bisa pilih

He Agustus, waar zoek je naar
Kom maar mee, beter dan sterven
Misschien is er een betekenis te vinden
Want een bediende kan niet kiezen

pala dibelai angin tapi pasir sepi
bibir pantai sudah pucat-pasi
o angkat sauh tagal putus tali
vaarwel kamaru yang menangis

De nootmuskaat wuift in de wind, maar het strand is stil
De lippen van het strand zijn bleek
O licht het anker, het touw is doorgesneden
Vaarwel zeewind die weent

bunga-bunga gugur sebelum musim
siapa jual pala, siapa mau beli
daripada tikam saudara sendiri
sumpah damai itu lebih baik

De bloemen vallen voordat het seizoen daar is
Wie verkoopt de nootmuskaat, wie wil ze kopen
In plaats van de eigen broeders en zusters neer te steken
Is het zweren van vrede beter

salju berganti di negeri tulip
kemarau berganti di negeri fuli
Agustus, budak kita kini kembali
pulang kepada tanah air sendiri

De sneeuw valt in het land van de tulpen
De wind draait in het land van de foelie
Agustus, onze slaafgemaakte keert nu terug
Terug naar zijn eigen vaderland

kapal kompeni kirim sekoci
budak kita beraksi dengan dasi
limpah gulden, baju mooi 
arloji di tangan, sepatu di kaki
"pane liat beta, beta necis"

Het schip van de Compagnie stuurt een sloep
Onze slaafgemaakte komt met een das
Rijk aan guldens, met een mooi hemd
Met een horloge en schoenen
“Kijk naar mij, zie ik er niet netjes uit”

perempuan laki-laki berkeliling
amati budak kita dengan teliti
"pane, bilang pada kami
apa adat si pirang badan tinggi?"

Mannen en vrouwen dringen om hem heen
Bestuderen onze slaafgemaakte nauwkeurig
“jij, zeg ons
Wat zijn de gebruiken in het land van de lange mensen?”

tuan coen tidak lagi mati angin
turun memandang hijau dengan iri
"siapa yang iris kekasih kami?
pada pohon mana dia berdiri?"

Heer Coen is niet langer machteloos
Hij daalt af en beschouwt het groen met wrok
“Wie heeft onze geliefde metgezellen vermoord?
Bij welke boom stonden ze?”

tuan coen tatap mata neirabati
ingin dia iris tipis-tipis
asap naik, kampung mandi api
seribu lawan sudah pergi tak kembali 

Heer Coen kijkt in de ogen van Neirabati
Wil hem stukje bij beetje doden
Rook stijgt op, het dorp baadt in het vuur
Duizend tegenstanders zijn al weg om niet meer terug te komen.

Tanah Kei, 30 april 2021

Tekst: Rudi Fofid

Vertaling: Wim Manuhutu