Ongemakkelijke gesprekken

Wat zal ik hem vertellen, dacht ik toen mijn vrouw en ik met onze oudste zoon Sam-Ming voor de replica van het VOC-schip de Amsterdam stonden. Mijn achtjarige was duidelijk onder de indruk. Begrijpelijk, het is ook een imposant gevaarte, zeker voor iemand die nog geen drie turven hoog is. Ik keek naar hem en zag zijn naar informatie en duiding snakkende blik.

Zou ik mijn zoon het schip als een ‘onschuldige’, avontuurlijke attractie laten beleven? Hem de bekende spannende verhalen vertellen over jonge mannen die naar de andere kant van de wereld voeren, onderweg allerlei gevaren trotseerden en uiteindelijk kostbare specerijen naar Nederland brachten? Verhalen over de rijkdom, pracht en praal van de VOC en Nederland in de zeventiende eeuw en daarna?

Of zou ik mijn zoon vertellen dat de VOC mensen in Azië onderdrukte, martelde en doodde uit winstbejag? Dat VOC-schepen niet alleen specerijen vervoerden maar ook tot slaaf gemaakte mensen, kinderen zelfs? Dat de Europese voorvader van zijn Indische oma wellicht met zo’n schip naar Indonesië was gekomen en de voorouders van zijn Indonesische opa had onderdrukt en uitgebuit?

Ik koos voor het ongemakkelijke gesprek.

Het is belangrijk dat ouders en verzorgers ongemakkelijke gesprekken over het koloniale verleden voeren met hun kinderen. Het gaat tenslotte om historische periodes en gebeurtenissen die bepalend zijn geweest voor Nederland. En die nog steeds doorwerken in het heden – denk aan het systemisch en institutioneel racisme waar ons land mee kampt.

Aan ons koloniale verleden wordt in het basis- en voortgezet onderwijs te weinig aandacht besteed en vaak heerst het eenzijdige witte perspectief. In een schoolboek las ik bijvoorbeeld dat een kolonie ‘een land is dat bij een ander land hoort en vaak ver weg ligt’. Het eurocentrisme druipt er vanaf. Mijn Indonesische voorouders en hun land worden hier als rechtmatig en vanzelfsprekend bezit van Nederland omschreven – op ‘neutrale’ wijze, wat inhoudt: geen woord over de gruwelijke wijze waarop het Nederlandse koloniale regime hen 350 jaar onderdrukte.

Wij moeten onze kinderen dus vertellen over het Nederlandse koloniale verleden omdat het onderwijs (maar ook de gevestigde media en politiek) hierin nog tekortschiet. Het Scheepvaartmuseum en andere musea zijn vanwege hun kennis en educatieve, culturele en maatschappelijke functie misschien wel dé uitgelezen plek om deze ongemakkelijke gesprekken te voeren. Aan de hand van nieuwe verhalen over vertrouwde objecten en rekwisieten zoals het VOC-schip kunnen in musea de gaten in het onderwijs worden opgevuld met urgente, maar weinig bekende historische inzichten.

Neem het Nederlandse slavernijverleden in Azië. In media, schoolboeken en musea wordt dit stuk nationale geschiedenis nauwelijks besproken; als er al aandacht wordt besteed aan het Nederlandse slavernijverleden, dan ligt de focus vooral op de trans-Atlantische slavenhandel. En dit terwijl de Nederlandse betrokkenheid bij slavernij in ‘de Oost’ eerder begon, langer duurde en omvangrijker was dan in 'de West'.

Via het VOC-schip kunnen jonge (en minder jonge) bezoekers nieuwe kennis opdoen over het Nederlandse slavernijverleden in Azië. Ze kunnen horen hoe tot slaaf gemaakte mannen, vrouwen en kinderen als vee werden vervoerd met VOC-schepen en in ‘de Oost’ forten moesten bouwen of op plantages moesten werken. En leren hoe de VOC en Nederland hun rijkdom, pracht en praal voor een groot deel te danken hebben aan slavernij en slavenhandel.

Het Scheepvaartmuseum kan die belangrijke ongemakkelijke gesprekken faciliteren door het VOC-schip en andere rekwisieten en objecten vanuit dekoloniale perspectieven te duiden. Op die manier kan het museum ervoor zorgen dat mijn Sam-Ming en andere kinderen (en natuurlijk ook volwassenen) een vollediger en eerlijker beeld van de Nederlandse geschiedenis krijgen. Daar is onze hele samenleving bij gebaat. Ik wens u veel ongemakkelijke maar waardevolle gesprekken toe.

Reza Kartosen-Wong (1973) is media- en cultuurwetenschapper en schrijver van essays, columns, opiniestukken en kinderboeken.

Wat leg jij aan je kind uit over ons koloniale verleden?

De teksten die je nu op het schip ziet zijn tijdelijk. Tegelijk werken we aan nieuwe verhalen. We nemen jouw gedachten daarbij graag mee. Laat ons hieronder weten wat jij aan je kind vertelt over ons koloniale verleden, en wat wij hierin kunnen betekenen.