Wie is Kadir van Lohuizen?

Lokale moeilijkheden

‘We [Van Lohuizen en Kozyrev] waren de laatste jaren met enige regelmaat in het Noordpoolgebied, en we zagen hoe snel de veranderingen daar gaan. De klimaatverandering heeft een ongelooflijke impact en is daar veel zichtbaarder dan elders op de wereld. Zo komen er nieuwe zeeroutes vrij en er liggen grote voorraden olie en gas. Maar ook de impact op de manier van leven van lokale gemeenschappen die leven van de jacht op zee is groot.’

‘Een probleem met dit soort projecten, en met name projecten die je in het Noordpoolgebied wilt doen, is dat het ongelooflijk duur is.’ De Franse Carmignac Photojournalism Award bood uitkomst, ‘daar is elk jaar een thema aan verbonden en in 2018 was dat de Arctic [het Noordpoolgebied]. Dus wij wisten dat we daar voor moesten gaan, en die award hebben we toen ook gekregen.’ Mede daardoor was het financieel mogelijk om de reportage te maken. Het lag voor de hand om met Kozyrev samen te werken: ‘De reden om dit samen te doen was de veronderstelling, die mijn inziens correct is gebleken, dat het voor Yuri als Rus makkelijker was om de Russische Arctic te doen, en ik als Nederlander beter toegang zou hebben tot de westerse Arctic.’

‘Een ander probleem is dat het in een relatief korte periode gemaakt moest worden omdat de arctische zomer ook kort is. Omdat het project over klimaatverandering en de impact op het gebied gaat moesten we een groot deel van het werk maken als het ijs smolt. We zijn daar ook in de winter geweest maar bijna alles is in de zomer van 2018 gemaakt. Het project is ook nog niet klaar, het is te groot en te belangrijk om [alleen] in de zomermaanden te doen.’

Naast de tijdsdruk en het geld waren en nog andere obstakels: ‘Mensen zitten niet te wachten op journalisten. Dat geldt met name voor de mijnbouw, en de olie- en gasindustrie. In mindere mate gold dat ook voor het leger. Bij mij was dat makkelijker dan bij Yuri [Kozyrev] – die zit nog steeds te wachten op toestemming van het Russische leger om mee te mogen.’ Lokale gemeenschappen zijn ook vaak sceptisch over journalisten. ‘Er zijn bijvoorbeeld veel reportages gemaakt over het drank- en drugsmisbruik binnen de Inuit-gemeenschap. Maar vaak zonder dat de vraag werd gesteld waaróm dat daar nou aan de hand was. Het heeft enige moeite gekost om het vertrouwen te winnen dat we hier een ander verhaal wilden vertellen, maar dat is uiteindelijk wel gelukt.’

Stratego op het smeltende ijs

‘De vraag dringt zich op van wie de Noordpool nou eigenlijk is. Daar zijn afspraken over, maar het is niet zoals bij Antarctica een natuurgebied van land met ijs daarop, met een paar aanwezige wetenschappers. Het is vooral ijs.’ Als de voorspellingen correct zijn, dan is er in 2030 ‘s zomers geen ijs meer. ‘Die witte plek boven op de wereldbol gaat verdwijnen. Het ijs was een soort onneembare barrière, en als dat weg is liggen die landen toch ineens wel heel dicht bij elkaar.’ Het is nu al te merken: ‘Yuri was vorig jaar september mee op de noordelijke route (de vaarroute boven Siberië) met een containerschip. Het was voor het eerst dat dat zonder de escorte van een ijsbreker kon.’ Willem Barentsz was een visionair, alleen iets te vroeg. ‘Er zijn internationale regels over territoriale wateren, maar die worden in de Arctic met voeten getreden.’ Zo heeft Rusland onder het ijs een vlag neergezet als claim. ‘Maar niet alleen Rusland legt een claim op het gebied, de andere landen doen dat ook.’

‘Ik was mee met het Canadese leger en kustwacht, en de Amerikaanse kustwacht. Recenter was ik mee met Nederlandse mariniers in noord-Noorwegen. Daar was tijdens de Koude Oorlog een militaire aanwezigheid, en dat is na het uiteenvallen van de Sovjetunie afgebouwd. Maar ze zijn er nu weer in full force.’ Een soort wapenwedloop in het hoge noorden dus. ‘De wereld is er niet stabieler op geworden maar ik geloof niet dat Rusland de intentie heeft om Finland of Noorwegen binnen te vallen. Wat opvalt is hoe ver Rusland vooruit loopt – de Russen hebben ongeveer zestig ijsbrekers in het gebied, state of the art, en de Amerikanen en Canadezen een stuk of tien die allemaal aan vervanging toe zijn.’

‘De Russiche Arctic is al ontwikkeld in de tijd van de Sovjetunie, want het was voor hun de toegang tot de zee. Daar is infrastructuur, daar zijn havens en grote steden. In Canada en Alaska is er wildernis. Anchorage [Alaska] heeft een diepzeehaven, noordelijker is er niets. Ze voelen de achterstand, en vandaar ook die trainingen van het leger in het gebied om te laten zien dat ze wel degelijk aanwezig zijn.’

‘China noemt zichzelf nu ook sub-Arctisch. Dat is een nieuw woord. Dat houdt in dat ze belang bij het gebied hebben. China heeft er alle baat bij als de noordelijke route open gaat. Ze varen daar ook al rond met ijsbrekers. Een schip dat van Rotterdam naar Sjanghai vaart via het noorden bespaart zestien dagen reistijd.’

De voorspelling is dus dat er over elf jaar ’s zomers geen ijs meer is; dat is de laatste jaren ongelooflijk snel gegaan. ‘De Noordpool zelf bestaat uit multi-year ice, waarvan de bovenlaag in de zomer smolt en in de winter weer vastvroor. Maar dat meerjarenijs is bijna helemaal verdwenen. Het ijs is relatief heel erg dun, en er is nu al niet veel meer over van de bevroren Noordpool. Er is zelfs al diverse keren met een ijsbreker naar de magnetische noordpool gevaren. Dat was honderd jaar geleden uitgesloten, maar je hoeft niet eens zo ver terug te gaan, als je kaarten bekijkt van twintig jaar geleden was het al een heel ander verhaal.’

‘We hebben zoiets van “ja dat is nog heel ver weg” of “goh, dan smelt de Noordpool,” maar ik denk niet dat heel veel mensen beseffen hoeveel impact dit gaat hebben. Het is wel onze airconditioning. het witte ijs reflecteert het zonlicht, op het moment dat dit verdwijnt warmt alles nog sneller op, dat rolt door en heeft effect op elkaar.’

Meer dan stijgend zeewater

Klimaatverandering uit zich in meerdere facetten: Where Will We Go en ‘Na ons de zondvloed’, een documentaireserie in samenwerking met de NTR, gaan over de effecten van de stijgende zeespiegel op mensen. ‘Dat is eigenlijk een project waar ik al eerder aan gewerkt heb, in 2012. Ik was op de San Blas eilanden, aan de Caraïbische kant van Panama. Witte stranden, palmbomen. Daar zeiden mensen tegen me: ‘We worden geëvacueerd, want de zee komt.’ Dat was de eerste keer dat ik me realiseerde dat dit niet een probleem is van morgen.’

‘Je hoeft niet te wachten tot het water aan je lippen staat, want het is al veel eerder een probleem. De grond verzilte, het drinkwater werd brak. Dan houdt het snel op. Toen ben ik onderzoek gaan doen naar andere plekken op de wereld waar dit ook aan de hand was. Dat project heb ik samen met The New York Times gedaan en daar is ook een reizende tentoonstelling uitgekomen. Het was eigenlijk afgerond, tot de NTR hier een serie van wilde maken.’

‘Daarmee kom ik nu een aantal jaar later terug op plekken waar ik al ben geweest, maar er zijn ook nieuwe landen bijgekomen. De urgentie is inmiddels verbreed en Nederland hoort er ook bij.’

‘Vrij recent is er een rapport uitgekomen van Deltares, in opdracht van Rijkswaterstaat. Daarin worden de alarmklokken geluid. De kans is heel groot dat we in Nederland te maken gaan krijgen met een stijgend waterniveau van één tot drie meter. Er gebeurt ongelooflijk veel in Nederland achter de schermen, er worden miljarden in onze kustbescherming gestoken.’ Denk daarbij aan het ophogen en verstevigen van dijken, ‘maar er wordt niet gesproken over een plan B.’

Ook op humanistisch vlak gaan we verandering meemaken: ‘We maken nu een tweedeling tussen vluchtelingen uit een oorlogsgebied, en economische vluchtelingen die voornamelijk uit Afrika komen. Maar er zijn veel mensen die hun land ontvluchten omdat het er door de klimaatverandering niet meer leefbaar is, ‘en deze mensen worden nu nog gezien als economische vluchtelingen. Deze klimaatvluchtelingen worden niet benoemd, en zeker niet erkend.’ Eerder in het gesprek hadden we het over de Inuit, deze gemeenschappen kunnen steeds moeilijker jagen en hun voedselvoorziening komt in gevaar. San Blas, de Noordpool – het lijkt een ver-van-ons-bed-show, maar het is niet alleen aan de andere kant van de wereld Van Lohuizen: ‘Zuid-Europa is ook aan het verdrogen, het was deze zomer vijfenveertig graden in Frankrijk.’ Maar ondanks alles is het nog steeds niet een heel breed gedragen probleem. ‘Het kwartje wil niet vallen.’

Vijf over twaalf

‘Er is discussie over hoe je dit voor het voetlicht brengt, zonder dat mensen collectief depressief worden. Aan de andere kant is het ook tijd dat we gaan nadenken. Het is niet meer omkeerbaar, het enige dat we kunnen doen is vertragen.’ De afspraken van Parijs om de tempratuurstijging onder de twee graden te houden, ‘dat doen we om een grote ramp op korte termijn te voorkomen. Maar we lopen snoeihard naar de vier graden.’ Met al onze technologieën en veiligheden zijn we de angst voor de zee kwijt. ‘Dat we onder de zeespiegel leven realiseren we ons niet meer.’

‘Bij normale zaken waar het gaat om veiligheid, bijvoorbeeld in het verkeer of luchtvaart, wordt er uitgegaan van wat er mogelijk zou kunnen gebeuren. Bij het klimaat doen we dat niet. Daar denken we dat het wel meevalt, maar alles is uitgekomen, en vaak nog erger dan er werd voorspeld.’

‘Recent was ik in Bangladesh, daar hebben mensen veel beter door wat er aan de hand is. Bangladesh heeft vorig jaar voor veertig miljard dollar een deltaplan aangenomen om de overstromingen het hoofd te bieden.’

Helaas moet er vaak een ramp gebeuren voordat we tot actie over gaan. Orkaan Sandy in New York in 2012 was er zo één. Als de zee een meter stijgt ligt Manhattan onder water, met alle gevolgen van dien. ‘We zijn ons aanpassingsvermogen verloren. Het idee dat Amsterdam zou kunnen verdwijnen is heel erg moeilijk te begrijpen.’

De zee is niet het enige gevaar. De Watersnoodramp van 1953 was een combinatie van een storm en springtij, en daar zijn de Deltawerken uitgekomen, maar ook vanuit de andere kant ontstaan er moeilijkheden. ‘We leven hier in een delta, en dat wil zeggen dat als de zeespiegel stijgt de rivieren niet meer kunnen afvloeien en daar komen soms bizarre prognoses uit.’ Het lijkt wel of de politiek hier de vingers niet aan wil branden. ‘Als je als politieke partij zou zeggen wat er werkelijk aan de hand is en wat de toekomstscenario’s zijn, ga je geen verkiezingen winnen.’

‘Het lijkt alsof we niet in staat zijn deze problematiek te behappen.’ Terwijl het niet om iets nieuws gaat: ‘We hebben het al over Global Warming sinds 1959.’ Een onomkeerbaar probleem, op mondiale schaal. Hoe voorkomen we dan defaitisme? ‘Jongeren geven wel hoop, zoals die scholieren in België die de straat op zijn gegaan. Wij, maar ook de generaties na ons moeten werken met de situatie die is gecreëerd.’ Klimaatverandering en alle problemen die daarbij komen kijken zijn geen theorie of toekomst, maar reëel en actueel.

Het werk van Kadir van Lohuizen en Yuri Kozyrev uit Arctic: New Frontier is nu te zien in de nieuwe tentoonstelling Strijd om het IJs. Het vormt een schakelstuk met de solotentoonstelling van Van Lohuizen in Het Scheepvaartmuseum, Rijzend water. 

Auteur: Paul de Jong