Wereld Radio Dag

Vandaag, maandag 13 februari, is het Wereld Radio Dag. Deze dag is in het leven geroepen door UNESCO/Verenigde Naties om het belang van onafhankelijke radio te blijven benadrukken. In het geval van de scheepvaart was radio lange tijd de enige vorm van contact met de wal. In dit artikel nemen we je mee in de oorsprong van lange-afstandscommunicatie en Scheveningen Radio, hét Nederlandse radiostation voor iedereen op zee. Wat ging daaraan vooraf? 

Morsecode 

Rooksignalen waren de eerste signalen van land naar schepen. De Grieken en Romeinen werkten met vuursignalen vanaf hoger geleden gebieden, om vloot en mens te waarschuwen voor bijvoorbeeld gevaar. De ontdekking van elektriciteit bracht grote veranderingen met zich mee. De Amerikaan Samuel Morse (1791-1872) ontwikkelde in 1835 een communicatiemethode met behulp van elektrische pulsen door kabels. Daarvoor ontwikkelde hij ook een systeem van korte en lange pulsen die letters, cijfers en leestekens voorstelde: de morsecode.  

Aan de kant van de ontvanger waren de pulsen te horen als een reek lange en korte piepjes. Tussen de piepjes was een stilte en daarna volgde het nieuwe piepje. Misschien ken je het lang-kort-lang piepje? Uitgeschreven was een lange puls een – streepje, of bij een korte puls een puntje. Rijg alle lange en korte piepjes aan elkaar en je kan het morse-alfabet omzetten naar woorden en een zin. Het was een codetaal die je moest leren tijdens een speciale opleiding. De piepjes die uit de ratelende oude apparaten kwamen waren voor de rest van de bemanning onbegrijpelijk. Alleen de marconist, de verantwoordelijke aan boord voor communicatie tussen schepen onderling en met de wal, begreep wat er bedoeld werd.

Het was 1838 toen Morse een bericht verstuurde in zijn zelfbedachte codetaal. Het werd codetaal die daarna door de hele wereld werd gebruikt. Jarenlang bleef zijn manier van communiceren de meest gangbare op schepen, maar praktisch was het niet.  

Radio

Drie kwart van de wereld bestaat uit water dus draadloze communicatie was een must voor schepen op zee. De oplossing werd gevonden in elektromagnetische golven. De eerste draadloze communicatietechniek via de lucht werd ontwikkeld door Guglielmo Marconi in 1895. Vlak daarna, al in 1902, experimenteerde de Nederlandse Marine samen met de toenmalige Rijkstelegraafdienst om vanuit Hoek van Holland via de ether het lichtschip Maas te bereiken. Het lukte. Vervolgens lag de weg lag open voor een kuststation dat voor radioverbindingen kon gaan zorgen met schepen op zee.

Op 19 december 1904 werd als onderdeel van de PTT Scheveningen Radio opgericht. Een kuststation voor radiocommunicatie met schepen. Het werd een baken van veiligheid en verbeterde de planning van schepen die kwamen laden, lossen en technische of medische ondersteuning nodig hadden. In 1926 moest Scheveningen Radio naar IJmuiden verhuizen, maar werd voor de duidelijkheid en blijvende herkenning nooit IJmuiden Radio genoemd. De verkeerspost bleef ook na de oorlog actief. In 1958 werden er nog 308.000 radiotelegrammen verzonden.  

1958 was wederom een belangrijk jaar op innovatiegebied: de introductie van de marifoon. Marifonie werkt op korte afstand via VHF (very high frequency). Elke regio had zijn eigen VHF kanaal. De marifoon werd gebruikt voor schepen onderling, maar ook voor kuststations en schepen in die regio. Ook kregen sluizen en brugwachters voor die bepaalde infrastructuren hun eigen kanalen en frequenties toegewezen en werden schepen die het gebied doorkruisten gevraagd te wisselen naar het aangewezen VFH kanaal zodat iedereen de berichten kon uitluisteren. De reikwijdte van een marifoonkanaal is ongeveer 50km. Scheveningen Radio streek de vlag van zijn post in 1999 omdat innovaties op het gebied van satellietcommunicatie ervoor zorgden dat het station niet meer nodig was.  

Marifonie is en blijft relevant 

Sommige innovaties van toen zijn vandaag de dag nog steeds relevant en in gebruik: al ver voordat een groot containerschip de haven van IJmuiden in zicht heeft, is het verplicht zich nog ‘ouderwets’ aan te melden via het kanaal 7, het marifonie-aanloopkanaal van IJmuiden. Is het schip vervolgens dichterbij, dan moet er van VHF kanaal gewisseld worden en meldt het schip zich aan via kanaal 61. Als het schip vervolgens de sluis bij IJmuiden door wil, dan wordt er wederom gewisseld. Dit keer naar 22 om vervolgens op kanaal 3 door te varen naar Amsterdam. Ingewikkeld? Misschien. Maar altijd eenvoudiger dan het ontcijferen van een eindeloze reeks piepjes.    

Auteur: Marleen Manneke 
Bron: PCH Scheveningen radio