Vrouwelijke boegbeelden

De Koninklijke Marine was tot 1944 een mannenbolwerk. Dat veranderde toen tijdens de oorlog vrouwen nodig waren om ondersteunende walfuncties uit te oefenen. Onder het credo 'maak een man vrij voor de vloot' werd dat jaar in Londen de Marine Vrouwenafdeling (MARVA) opgericht. Het zou nog tot de openstelling van de Onderzeedienst in 2020 duren voordat alle functies binnen de marine in beginsel voor vrouwen toegankelijk werden. 

Mary Riemens (1959) werd in 1992 de eerste vrouwelijke TACCO ter wereld genoemd. Als Tactisch Coördinator bij de Marine Luchtvaartdienst was het haar taak om Russische onderzeeboten te lokaliseren en te volgen. Vanuit de lucht wierp ze sonoboeien op strategische plekken in de oceaan om het geluid van onderzeeboten op te vangen. “Het is de mooiste baan die ik ooit had”, vertelt Riemens.  

Francine Cools – van Straten (1923) vertelt over haar werk bij de Verbindingsdienst in Den Haag, kort na de oorlog. Mannen reageerden op haar uniform: “Ga lekker bij je moeder in de keuken staan met een schort voor”, of erger: “officiersmatras". Ze vertrok naar Jakarta, maar hield het na 2,5 jaar voor gezien. Die ervaring heeft haar geen windeieren gelegd: “Ik hoefde maar te zeggen dat ik bij de marine in Nederlands-Indië had gewerkt en ik was al aangenomen."  

Annette van der Kaaij (1964) behoorde in 1983 tot de eerste lichting vrouwen die de officiersopleiding aan het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM) volgde. Die openstelling was aanvankelijk onder voorbehoud en zou pas definitief worden als de proef met gemengde bemanning op  Hr.Ms. Zuiderkruis zou slagen. Van der Kaaij beschrijft een sterke solidariteit tussen de vrouwen die de opleiding volgden. Ook vertelt ze dat zij zich soms meer moesten bewijzen. “Als officier krijg je een sabel, maar vrouwen kregen die niet. Dat vonden wij natuurlijk niet terecht. Toen we die uiteindelijk wel kregen, was dat een bijzonder moment. Soms moest je echt wat openbreken."  

Sitara Hartsteen (1984) deed in 2019 mee aan de pilot ‘Vrouwen bij de onderzeedienst’. De overstap van boven- naar onderwater vond Hartsteen groot. Na een jaar twijfelt ze of ze verder gaat. Wil ze jarenlang investeren en wellicht de eerste vrouwelijke onderzeebootcommandant worden, of toch een sociaal leven aan wal opbouwen? Ze stelt zichzelf de vraag: Voor wie kom ik thuis als ik eenmaal aan de top zou staan als commandant? Hartsteen kiest voor het laatste maar zwaait de zee niet gedag. Eind 2023 zal ze weer operationeel aan boord van Zr. Ms. Schepen ingezet worden. 

Commandeur Jeanette Morang (1965) mag zich de eerste vrouwelijke vlagofficier van de Koninklijke Marine noemen. Ze voerde in 2022 zes maanden het commando over de Standing NATO Maritime Group 1 (SNMG1). Morang benadrukt dat ze de marine allang geen mannenbolwerk meer vindt. Ook binnen SNMG1 zag ze veel vrouwelijk talent. Morang: “Dat probeer ik echt te stimuleren. Dan zeg ik: gewoon die stap zetten, je bent gewoon goed. Als ik vrouwen in enige mate heb kunnen inspireren door er gewoon te zijn of met ze te sparren, dan is mijn missie geslaagd.”   

Fotograaf Colette Lukassen maakte in opdracht van Het Scheepvaartmuseum een prachtige portretserie van negen vrouwen die met trots vooropliepen en nog steeds lopen bij de marine. Deze portretten zijn tot 2 juli te zien in de tentoonstelling Mens op Zee (Het Scheepvaartmuseum | Dutch National Portrait Gallery). Speciaal op internationale vrouwendag zetten we deze dames, die een lans hebben gebroken voor zovelen, graag extra in het zonnetje. 

Ontdek de verborgen vrouwen van Het Scheepvaartmuseum tijdens de rondleiding op Internationale Vrouwendag, een rondleiding op vrijdag 8 maart.