Interview over verzamelen ‘toen’ en ‘nu’
De Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaartmuseum, ofwel de 'Vereeniging', is dit jaar 100 jaar oud. Gestart op 10 mei 1916 met als drijfveer de Nederlandse maritieme geschiedenis niet verloren te laten gaan voor toekomstige generaties. De collectie is anno 2016 inmiddels wereldberoemd en inspireert dagelijks vele bezoekers. Wat begon als een initiatief van enkele Amsterdammers, is inmiddels topsport voor 100 museummedewerkers. Samen met Rutger van Slobbe (bestuurder Vereeniging) en Nienke van der Wal (oprichter Young Collectors Circle) blikken we terug en kijken we vooruit.
Wie is de verzamelaar volgens jullie?
Nienke: Het beeld van de verzamelaar is dat van een rijke man op leeftijd. Toch is dat beeld niet wat de bijeenkomsten van de Young Collectors Circle laten zien. Iedereen kan kunst verzamelen, jong of oud. Rutger: Dat geldt niet alleen voor kunst, maar ook voor historische objecten, of sigarenbandjes of postzegels.
Wat iemand echt tot een verzamelaar maakt, staat los van leeftijd, zo beamen beiden. Overtuiging en visie zijn veel belangrijker. Zoals het verhaal dat Het Scheepvaartmuseum vertelt. Alle objecten laten de innovatie en handelsgeest zien die gepaard gaan met de Nederlandse maritieme geschiedenis. Dat 'maakt' dat het echt een verzameling is. Dat inspireert en maakt je trots. Op dat moment hoeft een collectie helemaal niet compleet te zijn, als zij maar 'verhalend' is.
Of het tweede of derde object dat je als particulier aankoopt, een magisch moment waarop je besluit iets met een bepaalde overtuiging en focus aan te gaan kopen. Iets dat een rode draad voor je gaat vormen, een leidend principe. Dan ben je echt een verzamelaar.
Niet in de laatste plaats vindt de echte verzamelaar iets vooral 'mooi', aldus Nienke en Rutger. En die interesse, schoonheid of liefde is volgens hen leidend voor het opbouwen van een collectie. Ze zijn erg onder de indruk van privéverzamelaar Joop van Caldenborgh die onlangs zijn eigen museum opende: Museum Voorlinden in Wassenaar. Zijn verzameling inspireert anderen, geeft iets terug aan de samenleving en maakt kunst beschikbaar voor velen. Een echte verzamelaar met grote liefde voor zijn objecten.
Zijn er grote verschillen tussen verzamelen in 1916 en in 2016?
Rutger: Verzamelen in 1916 en in 2016 is voor de Vereeniging helemaal niet zo verschillend. We willen een bepaald verhaal vertellen en geschiedenis vasthouden, daar zoeken we de juiste objecten bij. Die zijn misschien niet altijd zo makkelijk te vinden, maar we kennen ons verhaal en kunnen daarmee goed richting bepalen. Voor het verleden is dat makkelijker dan voor de toekomst. Want zijn de foto's van The Ultimate Sailor nu juist wel of geen logische collectieaankoop? Vertellen zij het verhaal van nu, weerspiegelen zij de tijdsgeest? Of moeten we meer bootjes met zonnecellen of de surfplanken van Dorian van Rijsselberghe aankopen?
Nienke: Relevantie kun je natuurlijk achteraf pas vaststellen. Dat lijkt me voor jullie ingewikkeld. Tegelijkertijd ligt er een mooie kans in het verknopen van heden en verleden. Zo vond ik de De Wereld Draait Door pop-up tentoonstelling die jullie met Daan Roosegaarde hebben gemaakt heel interessant. Je spreekt een andere doelgroep aan en laat toch klassieke werken zien. Het is juist die andere invalshoek die het boeiend maakt.
Wat is de toekomst van verzamelen?
Rutger: Presentatie en digitalisering kunnen enorm helpen om werken verrassend onder de aandacht te brengen. Zoals gedigitaliseerde scheepstekeningen die een ontwikkeling of evolutie laten zien, zonder dat je al die werken in huis hoeft te halen. Of denk aan de impact van virtual reality. Toch blijven echte objecten de toekomst, daar ben ik van overtuigd. Een museum wil graag mensen binnen de deuren hebben, niet alleen om iets te aanschouwen, maar vooral om te inspireren. Dat doe je met echte spullen. We willen mensen aan het denken zetten met onze collectie. Zo steunen we jaarlijks 2-3 academici die onderzoek doen naar de collectie, de zogenaamde 'fellowships'. Van mij mag dat nog veel meer. Het levert namelijk telkens nieuwe en verrassende invalshoeken op. Los van die toekomst, denk ik dat persoonlijke betrokkenheid een grote overeenkomst is tussen het verzamelen 'toen' en 'nu'.
Nienke: Dat is ook precies wat ik signaleer. De crisis heeft de kunstwereld enorm beïnvloed, er zijn fikse halen door subsidies gegaan. Dat treft veel startende kunstenaars, jonge mensen. Door de maatschappelijke betrokkenheid van verzamelaars kan daar juist iets nieuws ontstaan. Ze kunnen elkaar helpen, weten elkaar binnen het ecosysteem van de kunstwereld steeds beter te vinden. De verzamelaar kan vroegtijdig de ontwikkeling van een kunstenaar volgen en de kunstenaar steunen. Crowdfunding en andere vormen van patronage doen hun intrede. En zo ontstaat inmiddels een hele nieuwe kunstwereld, waar privécollecties ook een belangrijk deel van uitmaken.
Zijn jullie zelf echte verzamelaars?
Nienke: Ik ben geen grote verzamelaar, maar het is wel iets waar ik me inmiddels op toeleg. Hedendaagse portretten verzamel ik in verschillende media, ze hangen door mijn hele huis. Ik vind het fijn me te omringen met de schoonheid ervan en ze inspireren me, herinneren me aan een bepaalde periode in mijn leven of geven me rust. Het verzamelen zelf werkt verslavend. Bij elk nieuw werk voelt het alsof we er een huisgenoot bijkrijgen, een familielid. Elke reis die ik maak, kijk ik uit naar nieuw werk.
Rutger: Al meer dan 15 jaar geleden kwam een collega terug van een reis naar Rusland. Hij had twee scheepsklokken meegenomen, nieuw in een doosje. Inmiddels heb ik er een stuk meer. Ze hangen mooi naast elkaar. Ik verzamel alleen klokken van de marine of koopvaardij, van over de hele wereld. De herkomst moet er op vermeld staan.
Hebben jullie een favoriet object in het museum?
Voor Rutger is dat de Christiaan Brunings, het antieke stoomschip dat aan de museumsteiger ligt en nog steeds vaart. Nienke vindt de ondernemerszin en innovatiedrift die van de collectie afspat heel inspirerend. Het maakt haar trots op de Nederlandse geschiedenis. Precies wat de Vereeniging 100 jaar geleden beoogde te bereiken.
Rutger van Slobbe is bestuursvoorzitter van de Vereeniging. In samenspel met het museum, zijn medebestuurders en meer dan duizend leden zetten zij het gedachtegoed uit 1916 voort. Dit jaar nog kocht de Vereeniging, in samenwerking met het museum en andere partijen, het prachtige schilderij van Nooms uit 1664 aan. De collectie staat allesbehalve stil. Rutger komt al jaren in Het Scheepvaartmuseum, ook voor zijn aantreden als bestuurder van de Vereeniging. Hij startte zijn carrière in het Scheepvaarthuis en is altijd al geboeid door de geschiedenis van de scheepvaart.
Nienke van der Wal leidt de éénjarige Young Collectors Circle. Zij inspireren bijna 2000 jonge en potentiële verzamelaars met maandelijkse salons, waar ze in gesprek gaan met jonge verzamelaars, kunstenaars en dealers. Daarnaast bezoekt de Young Collectors Circle beurzen, academies, studio's, galeries en musea, en delen ze informatie en praktische tips via een maandelijkse nieuwsbrief en social media. En niet zonder succes: de salons in het Hoxton Hotel zijn drukbezocht en haar programma zit het komende najaar al bijna vol. Lees hier meer over Nienke van der Wal.
Fotocredits: Saffron Pape Photography