het raderstoomschip Arti et Amicitiae in de wending, 1850
Dit werk van Willem Gruyter jr. is een bijzonder schilderij omdat het een nieuwe discipline in de scheepvaart belicht. Namelijk: de stoomvaart. Zie je de grote pluim boven het schip? Ook met gehesen zeilen werd er volop kolen gestookt.
van zeilschip naar stoomschip
Nederland liep niet bepaald voorop in het ontwikkelen van de stoommachine. Het waren vooral de Engelsen en Amerikanen die de techniek door ontwikkelden tot bruikbare machines.
In 1816 stak als eerste een Britse stoomboot de Defiance de Noordzee over en kwam in zowel Amsterdam als Rotterdam aan wal. Daar werd het schip trots gedemonstreerd. Spoedig ontwikkelden wij Nederlanders ook stoomschepen, waarvan in eerste instanties de machines nog in Engeland werden gemaakt.
Het raderstoomschip Arti et Amicitiae in de wending, 1850
Willem Gruyter jr.
een dikke pluim en gehesen zeilen
Net achter het midden van het schip zie je een ronde opbouw op het dek. Hieronder bevinden zich de schoepen. Stel je een groot waterrad voor dat door het schip tot onder de waterlijn komt.
De schoepen 'scheppen' het water en stuwen op die manier het schip voort. Deze schoepen noemen we schepraderen, vandaar de naam raderstoomschip. Deze schepraderen werden aangedreven door de stoommachines in het schip.
Z.M. Raderstoomschip Curacao, 1830 (collectie Het Scheepvaartmuseum). De schepraderen zijn in dit zij aanzicht goed herkenbaar. Het kolkende water naast het schip visualiseert de voortstuwende werking.
Dat betekende dat er veel kolen mee aan boord moesten om de machines draaiende te houden. Om die reden werden deze schepen dan ook niet ingezet op lange reizen, omdat het schip anders enkel op en neer zeilde met kolen in plaats van passagiers of bevoorrading.
Om de kosten en ruimte in het schip te sparen, kwam de combinatie stoomschip/zeilschip dan ook veel voor. Het zou dan nog jaren duren voordat de schepraderen vervangen zouden worden door de latere schroeven aan het achterschip. Het stoomschip betekende een vooruitgang in de scheepvaart, maar het einde van de glorieuze zeilvaart.
in de wending
Dit olieverfschilderij illustreert een bekende manoeuvre in de zeilvaart: het overstag gaan. Ook wel wenden genoemd. Dat betekent dat het schip van koers verandert door de boeg van het schip door de wind te draaien en de zeilen naar de andere boeg te trekken.
De manoeuvre trekt een hoop bekijks: de passagiers zijn aan dek gekomen om alles te kunnen aanschouwen. De naam van het schip heeft vermoedelijk betrekking op het Amsterdamse kunstgenootschap Arti et Amicitiae, waar de schilder van lid was.
Auteur: Marleen Manneke.